معنای خیار، اختیار داشتن است و در حقوق یعنی اختیاری که شخص برای برهم زدن معامله دارد. خیار دارای اقسام گوناگونی است که در ماده ی 396 قانون مدنی ذکر شده است و 10 گونه دارد. یکی از این خیارات، خیار غبن می باشد که در ادامه به آن می پردازیم.
خیار غبن
غبن یعنی ضرر و زیان، گول زدن و فریب دادن. خیار غبن هنگامی به وجود می آید که یکی از طرفین معامله بفهمد که با انجام معامله دچار زیان گردیده و این ضرر یک نوع ضرر فاحش و برجسته است. در این صورت شخص مغبون می تواند قرارداد را فسخ کند.
خصوصیات خیار غبن
- اگر صاحب مال ادعا کند که ضرر فاحشی دیده و پس از بررسی و دادرسی از جانب محکمه هم معلوم شود که این ضرر فاحش بوده در چنین حالتی غبن فاحش است.
- برای تعیین مقدار و اندازه غبن و ضرر وارد شده در معامله می بایست به شرایطی توجه نمود که در قرارداد درنظرگرفته شده است.
- خیار غبن مختص به یک طرف معامله و قرارداد نمی باشد و امکان دارد هر 2 طرف دچار غبن شوند.
- خیار غبن برای فروشنده و یا خریدار اختیار فسخ قرارداد را می تواند ایجاد کند.
- خیار غبن از خیارات فوری می باشد. یعنی فورا بایستی در راستای اجرای آن اقدام نمود. فرد متضرر بایستی در یک مدت زمان معقول که عرفا مقبول باشد برای این خیار اقدام نماید.
- چنانچه فرد مغبون پیش از معامله از این ضرر اطلاع داشته باشد و با این آگاهی وارد معامله شود شرایط خیار غبن برای وی ایجاد نمی شود و نمی‌تواند پس از معامله با ادعای غبن جهت فسخ اقدام نماید.
- چنانچه فردی که مسبب ضرر طرف مقابل شده مابین تفاوت قیمت را به متضرر پرداخت کند، همچنان خیار غبن برای متضرر از بین نمی‌رود. ولی در صورتی که شخص متضرر با گرفتن مابه‌التفاوت قیمت رضایت دهد، خیار غبن وی ساقط می گردد.
اقسام خیار غبن در معامله
غبن می تواند جزئی یا فاحش باشد. غبن جزئی متعلق به مالی می باشد که ارزش آن کم است. ولی غبن فاحش شامل مبلغ زیادی می‌شود. در خیار غبن فاحش، فریب و ضرر بایستی به قدری زیاد باشد که امکان چشم پوشی از آن وجود نداشته باشد و بنابراین متضرر می‌تواند جهت فسخ قرارداد دادخواست دهد.
خیار تدلیس
تدلیس یعنی فریب دادن و مخفی کردن حقیقت. در حقوق، تدلیس عملی می باشد که به سبب آن یکی از طرفین دیگری را فریب می‌دهد و عیبی در مال را از طرف دیگر معامله مخفی می‌کند. در هرمعامله‌ای چنانچه یک طرف معامله با آگاهی و عمدا یک عیب را مخفی کند، خیار تدلیس در آن قرارداد قابل اجرا است.
شخص مورد تدلیس واقع شده هرگاه که از عیب مال آگاه شود می‌تواند با استناد به خیار تدلیس جهت فسخ معامله اقدام نماید.
شایان ذکر می باشد که خیار تدلیس از خیارات مشترک بوده و در نتیجه فقط منحصر به معاملات خرید و فروش نمی باشد و در قراردادهایی نظیر اجاره، صلح یا معاوضه هم امکان طرح آن وجود دارد.
خیار غبن فقط درصورتی به وجود می آید که طرف معامله بدون آگاهی از قیمت اصلی، ضرر دیده باشد که در این صورت می‌تواند قرارداد را فسخ نماید. در صورتی که در خیار تدلیس حتما بایستی یکی از طرفین با مخفی کردن عیب و نقص مال، دیگری را گول زده باشد و در این حالت شخص فریب‌خورده به محض اطلاع از آن عیب می‌تواند جهت فسخ اقدام نماید.
در واقع خیار غبن مرتبط با ضرر معامله می باشد و خیار تدلیس مرتبط با عیب‌هایی است که در مال وجود داشته ولی مخفی شده بود.
