مطابق ماده 310 قانون تجارت، چک نوشته‌ای می باشد که بر طبق آن صادرکننده وجوهی را که نزد محال‌علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می کند. بنابراین معمولا چک به عنوان یک وسیله پرداخت استفاده می شود، ولی در برخی موارد به عنوان یک تعهد یا ضمانت بوده که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
موارد طرح دعوای استرداد لاشه چک
چک ضمانت
در صورتی که چک به عنوان ضمانت صادر گردیده باشد، دارنده بایستی لاشه چک را به صادرکننده بازگرداند و چنانچه دارنده از تسلیم چک به مالک آن امتناع کند، صادرکننده بایستی از دادگاه بخواهد تا دارنده را ملزم به استراد لاشه چک کند.
اصولا چک ضمانت یا حسن انجام کار، در صورتی که موضوع آن ضمانت منتفی گردد، می بایست لاشه چک به صادر کننده مسترد گردد.
چک در رابطه با انعقاد یک قرارداد
چنانچه در رابطه با اجرای تعهدات یک قراداد، چکی صادر گردد، اما بنا به دلایلی قرارداد منحل گردد، با انحلال قرارداد، تعهدات ناشی از آن از بین رفته است، بنابراین بایستی چک به صادر کننده مسترد شود.
چک امانی
بر اساس ماده ی 674 قانون مجازات اسلامی، اگر اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی نظیر سفته و چک و مانند آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت، به شخصی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء ذکر شده، مسترد گردد یا به مصرف مشخصی برسد و فردی که آن اشیاء نزد وی بوده، آن ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنان استفاده یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از 6 ماه تا 3 سال محکوم خواهد گردید.
لازم به ذکر است که طبق کاهش حبس های تعزیری مصوب 1399، مجازات چک امانی، 3 ماه تا یک سال و نیم است.
عنوان مجرمانه در رابطه با عدم استرداد لاشه چک، خیانت در امانت به شمار می رود.
چک پرداخت شده
در صورتی که به موجب حکم دادگاه، وجه چکی پرداخت گردیده باشد و دارنده از استرداد چک امتناع کند، صادر کننده می بایست دادخواست استرداد لاشه چک را تقدیم دادگاه کند، همچنین اگر بدون حکم دادگاه، وجه چک پرداخت شده باشد و دارنده از استرداد آن خودداری کند، صادر کننده چک باید در دادگاه پرداخت شدن چک را اثبات کند تا دادگاه حکم به استرداد لاشه چک دهد.
شایان ذکر است چنانچه دارنده اظهار کند که چک در دست وی نیست یا مفقود گردیده است، دادگاه چک مذبور را بلا اثر می کند.
مالی یا غیر مالی بودن استرداد لاشه چک
معمولا به دلیل اینکه چک جزء اسناد تجاری به شمار می رود، تصور می کنند که دعوی استرداد لاشه چک دعوی مالی است، ولی طبق نظریه مشورتی به شماره 915/99/7 دعاوی مربوط به استرداد لاشه چک، جزء دعاوی غیر مالی به شمار می رود.
دلیل طرح دعوای استرداد لاشه چک
زمانی که چک در دست دارنده باشد، بیانگر مدیون بودن صادر کننده چک است، بنابراین اگر صادرکننده واقعا مدیون نباشد، بایستی استرداد لاشه چک به صادرکننده انجام شود، چراکه احتمال متضرر شدن صادر کننده چک وجود دارد.
مراحل طرح دعوی استرداد لاشه
برای طرح دعوی استرداد لاشه ی چک، صادرکننده می بایست اظهارنامه ای را برای دارنده چک ارسال کند تا چک را به وی بازگرداند، چنانچه دارنده از تحویل دادن چک امتناع کند، صادر کننده چک برای طرح عوی استرداد لاشه چک، می بایست به دفاتر خدمات قضائی مراجعه کند.
نکته ی قابل توجه این است که چنانچه دارنده چک نسبت به اظهارنامه پاسخی ندهد، می توان علیه وی شکایت کیفری کرد.
مرجع صالح به رسیدگی به دعوای استرداد لاشه چک
استرداد لاشه چک در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده است، ولی اگر صادرکننده چک تحت عنوان خیانت در امانت شکایت نماید، بر اساس ماده ی 674 قانون مجازات اسلامی، دادگاه صالح به رسیدگی، دادگاه محل وقوع جرم است.
